ikamien.pl • Niedziela [20.10.2019, 15:25:48] • Kamień Pomorski
„Okiem pana Marcina”: Historia osadnictwa na Wyspie Chrząszczewskiej
fot. archiwum autora
W tym wpisie prześledzimy historię osadnictwa na Wyspie Chrząszczewskiej. Najstarsze osadnictwo na terenie Wyspy Chrząszczewskiej datuje się na schyłkowy paleolit, czyli na około 11 tysięcy lat temu. Takim stanowiskiem jest opisane przez pana Michała Adamczyka Buniewice nr 7. W okolicach Chrząszczewa odkryto również ślady po dwóch osadach kultury pucharów lejkowatych (ok. 3700–1900 r p.n.e.) oraz datowane na zbliżony czas cmentarzysko megalityczne na najwyższym wzniesieniu wyspy. Składało się ono z 18 kamiennych grobowców, niestety zostały one zniszczone w XIX stuleciu w wyniku eksploatacji miejscowych złóż kredy.
W średniowieczu Słowianie mieli wznieść na terenie pobliskiej wyspy (Gardzka Kępa oddalona o 0,5 km, powierzchnia 2,3 ha) gród, który datuje się na X-XII wiek. Widoczne jeszcze dziś przypuszczalne zarysy wałów budziły zainteresowanie badaczy od dziesięcioleciu. Kilka lat temu wybrał się tam pan Grzegorz Kurka (dyrektor Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej), ale nic nie znalazł. Opis badań pana Grzegorza jest dostępny online.
Pierwsze wzmianki o Wyspie Chrząszczewskiej w źródłach historycznych wiążą się z opisami misji chrystianizacyjnej biskupa Ottona z Bambergu z roku 1170. Wówczas pojawia się Wyspa Chrząszczewska pod łacińskim Insula Griztoa, na której miały znajdować się dwie osady: Buniewice i Chrząszczewo. Obie wsie wchodziły w skład dóbr kapituły kamieńskiej. Wyspę wykorzystywano również do wypasu koni. Jako, że w średniowieczu nie posiadała ona stałego połączenia z lądem, wykorzystywano do transportu łodzie. Zwierzęta pozostawiano na wyspie do kilku miesięcy.
fot. archiwum autora
W okresie nowożytnym kiedy Wyspa Chrząszczewska wchodziła w skład Pomorza Szwedzkiego powstała mapa wyspy. Datuje się ją na lata 1692-1698, a wyspa nosi nazwę Gristow. Mapa ukazuje jej krajobraz: pola, pastwiska, grobowce i łąki, obszary zabudowane oraz mokradła. Ozy zaznaczono jako Sand Berg czyli piaszczyste pagórki, co dobrze oddaje ich charakter. Kilkaset lat nie zmieniło tak bardzo osadnictwa na jej terenie, nadal te same wioski, tylko tym razem po niemiecku: Bünnewitz i Gristow. Wartą odnotowania zmianą jest powstanie wiatraka, zaznaczonego na mapie.
W pierwszej połowie XIX stulecia niezmieniony charakter wyspy trwał. Na dobrą sprawę, to powstanie alej i szpalerów wzdłuż dróg oraz miedz pól to jedyna wyraźna zmiana. Zazwyczaj tworzyły je drzewa owocowe.
fot. Organizator
W latach 1829-1925 prowadzono prace melioracyjne na terenie wyspy, wydłużając sieć rowów z 4,6 do 13,2 kilometrów. W jej wyniku w następnych latach 1925-2015 wyraźnie zmalały mokradła, bo z 159 ha do 110 ha tworząc teraz lasy i łąki. Zmalała również powierzchnia gruntów ornych – z 720 ha do 675 ha. Przestrzeń ta wzbogaciła nieużytki, lasy i tereny zabudowane. Sieć rowów wydłużyła się o 6,8 km. Zmiana z tradycyjnych metod gospodarowania (rewolucja agrarna z przełomu XIX i XX wieku), obniżenie się poziomu wód gruntowych poskutkowały zanikiem słonych łąk i słonych błot (tzw. słonaw), w których miejsce powstały szuwary (subhalofilne i glikofilne).
Pod koniec XIX stulecia powstała jedynie kolonia - Chrząszczewko, w niemieckim Neu Gristow, czyli Nowe Chrząszczewo. Przed 1880 rokiem funkcjonowała na zachodniej części wyspy cementownia, dla której głównie powstał kanał portowy i nabrzeże przeładunkowe. W tym okresie rozpocznie się eksploatacja złóż margli kredowych, podobnie będzie to wyglądać na wyspie Wolin, gdzie działał szczeciński potentat - pan Johannes Quistrop.
Na Wyspie Chrząszczewskiej po eksploatacji złóż pozostaną wyrobiska oraz zniszczenia dawnego osadnictwa – kurhanów i kamiennych kręgów. Eksploatację złóż kredowych zakończono dopiero w okresie powojennym. Na potrzeby budowlane eksploatowano w bliskości miejscowości złoża piasków i żwirów. W roku 1945 wyrobiska po nich zajmowały obszar 5,2 ha, obecnie są wypełnione wodą lub zadrzewione.
fot. archiwum autora
W latach 70 XX wieku rozpoczęto eksploatację złóż ropy naftowej w północnej części wyspy. Z kilkunastu wykonanych odwiertów funkcjonuje do dzisiaj 10, tworząc Kopalnię Ropy Naftowej Kamień Pomorski.
Interesującą tendencją na terenie Wyspy i przyległych obszarach jest występowanie samorzutnych zadrzewień i zakrzewień w miejscach po odłogowych polach, osuszonych mokradłach i miejscach poeksploatacyjnych. Pasy zadrzewień możemy również zaobserwować na południowo-zachodnim krańcu wyspy.
Brzegi cieśniny Dziwny były meliorowane od pierwszej połowy XIX stulecia, w jej wyniku powstały łąki. W latach 60 XX wieku obszary torfowe od strony Kamienia Pomorskiego przeszły na ogrody działkowe i zabudowę podmiejską. Po stronie Wyspy Chrząszczewskiej nic się nie zmieniło.
fot. archiwum autora
Wyspa Chrząszczewska już w XII wieku miała charakter wyraźnie rolniczy, urozmaicony mokradłami i zagłębieniami terenu. Powstałe wówczas osady i drogi nie zmieniły się praktycznie do czasów współczesnych. Już w XVII wieku na mapach przedstawiających wyspę brakowało lasów. Współcześnie nadal ich brakuje, jednakże możemy zaobserwować samorzutne zadrzewienia i zakrzewienia. Przez 200 lat charakter wyspy nie zmienił się znacząco. W końcu XIX stulecia krajobraz zmieniał się przez prowadzone prace wydobywcze. Opuszczone tereny przemysłowe i wyrobiska ostatecznie uległy naporowi natury.
Pewna izolacja Wyspy Chrząszczewskiej spowodowała ograniczenie osadnictwa, dzięki czemu nadal możemy przyglądać się utrzymanej historycznej sieci dróg i liczbie gospodarstw rolnych.
Wpis powstał głównie na podstawie artykułu pana Michała Kupca i pana Pawła Pieńkowskiego ''Kształtowanie się krajobrazu kulturowego Wyspy Chrząszczewskiej'' opublikowanego w Pracach Komisji Krajobrazu Kulturowego w roku 2017.
fot. archiwum autora
nawet spoko